Xương Thọ Lăng nằm giữa rừng thông đặc dụng cảnh quan bên bờ nam sông Hương, thuộc thôn Cư Chánh, xã Thủy Bằng (thành phố Huế, tỉnh Thừa Thiên Huế).
Lăng được xây dựng vào những năm đầu thế kỷ XX, vừa hoàn thành quá trình bảo tồn, tu bổ, phục hồi và tôn tạo ngày 7/6, với tổng vốn đầu tư gần 7 tỷ đồng từ nguồn xã hội hóa.
Khu lăng mộ Nghi Thiên Chương hoàng thái hậu Từ Dũ thuộc quần thể di tích lăng vua Thiệu Trị.
Dự án Bảo tồn, tu bổ, phục hồi và tôn tạo di tích này được khởi công ngày 13/6/2023, quá trình thi công, thực hiện cẩn trọng để không ảnh hưởng đến yếu tố gốc của di tích.
Công trình đã hoàn thiện với các hạng mục, gồm: Trụ biểu, hồ Tân Nguyệt và hệ thống cống đối lưu, sân nền, bậc cấp trước lăng, sân nền tự nhiên, cổng, tường thành ngoại và tường thành nội.
Di tích được tôn tạo khang trang xứng tầm công lao cống hiến của hoàng thái hậu Từ Dũ đối với lịch sử của dân tộc.
Xương Thọ Lăng có bố cục theo hướng nội quan, ngoại quách. Đây cũng chính là hình thức kiến trúc điển hình từ thời các vị chúa Nguyễn.
Trải qua hơn 100 năm tồn tại, lăng mộ của Nghi Thiên Chương hoàng thái hậu Từ Dũ còn khá nguyên vẹn.
Bình phong sau lưng mộ được trang trí rồng, phượng, thể hiện sự uy nghiêm của công trình.
Hệ thống bậc cấp, sân nền trước lăng được tôn tạo khang trang, tạo điểm đến hấp dẫn cho du khách, từng bước nâng cao giá trị khai thác du lịch, làm tăng ưu thế cho mục tiêu phát triển kinh tế – xã hội, phù hợp với định hướng xây dựng và phát triển Thừa Thiên Huế trở thành thành phố trực thuộc Trung ương.
Dự án hoàn thành còn góp phần quan trọng trong việc hoàn chỉnh tổng thể kiến trúc – cảnh quan – văn hóa của lăng vua Thiệu Trị, xứng đáng là tài sản văn hóa quý báu của nhân loại đã được tổ chức UNESCO xếp hạng di sản văn hóa thế giới.
Ông Hoàng Việt Trung, Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế, cho biết thời gian tới đơn vị sẽ lập hồ sơ xếp hạng di tích theo quyết định của UBND tỉnh Thừa Thiên Huế.
Việc xếp hạng di tích Xương Thọ Lăng nhằm tôn vinh công lao của Hoàng thái hậu Từ Dũ, người nổi tiếng nhất trong việc cưu mang và để lại nhiều bài học quý trong việc dạy dỗ con nên người.
Hoàng thái hậu Từ Dũ, hay Từ Dụ, tên Phạm Thị Hằng (20/6/1810-22/5/1901) là quý phi của vua Thiệu Trị, mẹ ruột của vua Tự Đức. Trong suốt 78 năm ở cạnh ngai vàng với cương vị cố vấn, bà tham gia bàn bạc chính sự, hết lòng hết sức vì dân vì nước, giữ trọn vai trò trọng yếu trong chính sự triều đình nhà Nguyễn vào khoảng nửa đầu thế kỷ XIX (Ảnh: Bảo Minh).
Nằm trong khu rừng thông ở thôn Cư Chánh, xã Thủy Bằng (thành phố Huế) còn có lăng Cơ Thánh, hay còn gọi là Lăng Sọ, cách Xương Thọ Lăng khoảng 200m.
Đây là lăng mộ của ông Nguyễn Phúc Luân (1733-1765), cha đẻ vua Gia Long, vị hoàng đế đầu tiên của triều Nguyễn trong lịch sử Việt Nam.
Trên địa bàn xã Thủy Bằng còn có 2 di tích rất nổi tiếng nằm trong Quần thể di tích Cố đô Huế đã được UNESCO công nhận di sản văn hóa thế giới, đó là lăng vua Thiệu Trị (Xương Lăng) và lăng vua Khải Định (Ứng Lăng).
Xương Lăng quay mặt về hướng tây – bắc, một hướng ít được dùng trong kiến trúc cung điện và lăng tẩm thời Nguyễn. Ông vua nổi tiếng thương dân đã yên nghỉ giữa ruộng vườn tươi tốt như cuộc đời bình dị của ông, không trăn trở nghĩ suy, không cầu kỳ, phức tạp.
Ứng Lăng, nơi yên nghỉ của vua Khải Định được xây dựng trên triền núi Châu Chữ (còn gọi là Châu Ê), thôn Châu Chữ, xã Thủy Bằng, cách trung tâm thành phố Huế khoảng 10km.
Tổng thể của lăng là một khối nổi hình chữ nhật vươn cao tới 127 bậc. Núi đồi, khe suối của một vùng rộng lớn quanh lăng được dùng làm các yếu tố phong thủy: tiền án, hậu chẩm, tả thanh long, hữu bạch hổ, minh đường, thủy tụ, tạo cho di tích một ngoại cảnh thiên nhiên hùng vỹ.
