Turpan (Thổ Lỗ Phồn) nằm ở trung tâm bồn địa Turpan – một trong những khu vực có địa hình thấp nhất thế giới ở Tân Cương. Từng là thị trấn quan trọng trên tuyến đường con đường tơ lụa, vào giai đoạn đầu của nhà Đường, Turpan từng là chốn phồn hoa đô hội, người qua kẻ lại đông nườm nượp vì đây là ốc đảo xanh tốt, giàu có giữa lòng sa mạc. Ngày nay, Turpan là thành phố hiền hòa, nổi tiếng với nghề trồng nho. Con đường tơ lụa đã lụi tàn, quá khứ vàng son đã tan biến theo cát bụi thời gian chỉ còn lại những phế tích chứng minh cho một thời huy hoàng như Giao Hà, Cao Xương, Thiên phật động Bezeklik.

Vào thời nhà Hán, Giao Hà là thủ phủ của vương quốc Cheshi, nối khúc đường tơ lụa từ Khố Nhĩ Lặc (Korla) sang Yên Kỳ (Karasahr). Vương quốc Cheshi tồn tại gần 500 năm cho đến đầu thế kỷ 7, Giao Hà trở thành một quận thuộc vương quốc Cao Xương của vua Cúc Văn Thái. Giao Hà lúc bấy giờ là thành phố lớn thứ hai ở Cao Xương với chiều dài 1.650m, rộng 300m, dân số khoảng 7.000 người. Toàn bộ thành cổ dài khoảng 1,5km, đặc biệt chỉ có hai cổng vào thành Giao Hà, các ngôi nhà đắp bằng đất hầu như không có cửa sổ và được các bức tường cao bao bọc. Do khí hậu ở Turpan nóng như thiêu đốt, lại khô hanh, nên trên mặt đất của thành Giao Hà không xây dựng nhà cửa kiên cố, vững chắc. Người dân vì tránh nóng nên đào sâu xuống mặt đất, làm thành những ngôi nhà dạng hầm. Sân của các hộ gia đình thông nhau nên đã hình thành một con đường ngầm dưới lòng đất. Lỗ thông gió và giếng nước ở dưới hầm thông nhau, luồng khí mát lạnh tự nhiên dưới giếng có thể điều hòa nhiệt độ trong phòng.

Nổi bật nhất ở trung tâm Giao Hà là một ngôi chùa nay chỉ còn sót lại một tháp đất ngạo nghễ. Chắc hẳn ngôi chùa này đã từng có quy mô rất đồ sộ – căn cứ vào nền móng, vào quần thể tháp Phật cao 10m và tu viện ở phía sau. Nơi đây đã từng diễn ra không ít lễ tế, các sự kiện trọng đại của Giao Hà.

Giao Hà chỉ tồn tại tới thế kỷ 14, sau đó bị bỏ hoang cho tới tận bây giờ. Cho đến nay, các nhà nghiên cứu vẫn chưa tìm ra nguyên nhân. Giả thuyết thuyết phục nhất có lẽ là do thời tiết khắc nghiệt, sông Yar đã cạn, vì vậy, nguồn nước của Giao Hà bị cắt đứt. Sau đó, dịch bệnh hoành hành không có thuốc chữa, nên toàn bộ cư dân ở Giao Hà đã phải bỏ xứ đi biệt tích.

Nói đến Cao Xương là nói tới Huyền Trang Đường Tam Tạng, bạn có thể thấy điều này ngay ở cổng vào là bức tượng ngài hoành tráng. Huyền Trang trên đường tới Ấn Độ thỉnh kinh đã dừng chân tại Cao Xương vài tháng, kết giao bằng hữu với đức vua Cúc Văn Thái. Cúc Văn Thái rất tôn sùng Huyền Trang, thỉnh ngài đăng giảng về Phật pháp, thậm chí còn mời ngài làm Quốc sư nhưng bị Huyền Trang từ chối. Khi tiễn Huyền Trang lên đường, Cúc Văn Thái đã cung cấp rất nhiều tiền bạc, người hầu, ngựa, quần áo… và còn viết thư cho các Khả hãn khắp vùng Tây Vực để ngài có thể thuận lợi băng qua các tiểu quốc này.

Cao Xương từng được miêu tả là thành cổ phồn hoa bậc nhất nhì Tây Vực với chu vi lên tới 5,4km, được bao bọc bởi một bức tường gạch dày tới 11,5m và có tới chín cổng được đặt ở các hướng khác nhau dẫn vào thành phố. Bên trong thành là những ngôi nhà với lối kiến trúc đặc biệt, huy hoàng nhất thuộc về khu vực cung điện và đền thờ Phật giáo. Nơi đây cũng từng là trung tâm tôn giáo quan trọng. Phật giáo đã được thiết lập vững chắc ở Cao Xương dưới thời Đường, mở ra vô số tu viện, đền thờ với khoảng 3.000 tu sĩ.

Có lẽ phần còn lại nhiều nhất là cung điện Hoàng gia (từng có 12 cổng ra vào, được bảo vệ bởi 900 binh sĩ) và một ngôi đền (Grand Buddhist Temple). Thật khó có thể tưởng tượng những dãy tường đất lồi lõm, đổ nát kia đã đứng hiên ngang hơn 1.000 năm nay.

Tháp Tô Công có lẽ là thánh đường đặc sắc nhất trong vô số thánh đường ở Turpan với tháp minaret được xây từ năm 1778 với thân tròn, nhỏ dần về phía trên, trông xa giống như một ống khói. Tháp cao 44m được làm từ gạch, được thiết kế theo phong cách Ba Tư, trang trí các hoa văn dạng hình học và các hoa văn đặc trưng của Hồi giáo. Ngọn tháp được xây dựng để vinh danh chiến công chống lại sự xâm lăng của người Dzungar Mongols của người cai trị Turpan thời đó là Emin Khoja. Bên cạnh tháp là một thánh đường Hồi giáo, bên trong là sảnh cầu nguyện cho các tín đồ.

Bezeklik là chùa hang đá được xây dựng vào thời Nam Bắc triều thế kỷ 5 cho đến thời nhà Nguyên thế kỷ 14. Bezeklik có 77 hang động với hơn 1.000 bức bích họa vẽ những điển tích Phật giáo, cuộc sống hằng ngày của người dân Turpan, thương nhân trên con đường tơ lụa, nghi thức hoàng gia… Các bức bích họa đã mô tả lại hình ảnh của nhiều dân tộc tại Cao Xương thời đó như người Hán, Ấn Độ, Thổ Nhĩ Kỳ, Mông Cổ, Duy Ngô Nhĩ và thậm chí cả người châu Âu – cho thấy Cao Xương từng là một trong những thành phố đa sắc tộc đầu tiên trên thế giới. Các dòng chữ khắc trên bức bích họa được viết bằng tiếng Hán, tiếng Duy Ngô Nhĩ cổ đại và một số ngôn ngữ khác đã mang đến cho các nhà sử học những thông tin giá trị về mối liên hệ giữa các dân tộc này. Khi Hồi giáo tràn qua Trung Á trong thế kỷ 15 và 16, phần lớn dân số Tân Cương đã cải đạo và các hang động Bezeklik bị bỏ hoang. Vào đầu thế kỷ 20, nhà thám hiểm Albert von Le Coq đã đánh cắp những bức bích họa đẹp nhất, được bảo quản tốt nhất và gửi về nước Đức, trưng bày trong bảo tàng ở Berlin. Vì vậy, ngày nay chỉ còn 15 động lưu giữ được vết tích và rất ít bích họa ở Bezeklik được giới thiệu đến công chúng.

Toyuk là ngôi làng cổ đã có từ cách đây hơn 1.000 năm, coi là khá nguyên vẹn từ thời con đường tơ lụa và nơi này có ý nghĩa to lớn đối với cả tín đồ Phật giáo và tín đồ Hồi giáo. Ở sâu bên trong thung lũng là những hang động vẫn còn một vài bức bích họa được bảo tồn, nhưng đó là minh chứng cho việc Phật giáo đã từng phát triển thịnh vượng ở Turpan. Hồi giáo đã xuất hiện vào thế kỷ 7 khi đó một thánh đường và khu lăng mộ của những người truyền giáo với mái vòm xanh nổi bật đã được xây dựng tại Toyuk. Đa số các ngôi nhà trong làng được đắp bằng đất cát vàng, kiến trúc theo phong cách nhà truyền thống của người Duy Ngô Nhĩ với những nét đặc trưng không thể trộn lẫn: giàn nho xanh phủ khắp sân, dưới dàn nho là hai chiếc giường để ngồi thư giãn, nói chuyện phiếm; trong nhà là cây cột gỗ điêu khắc tổ ong theo phong cách Ba Tư ở đầu cột; các ô cửa hình bầu dục sơn màu xanh của kiến trúc Tây Á.

Một trong những công trình cổ đại nổi bật của Trung Quốc. Được xây dựng bởi người Duy Ngô Nhĩ, hệ thống này từng dẫn nước cho cả Tân Cương. Những giọt nước quý hiếm hứng được khi tuyết trên núi Thiên San bắt đầu tan được dẫn vào các đường hầm tới tận Turpan. Để tránh nước bốc hơi dưới ánh nắng mùa hè, các đường hầm ngầm được thiết kế dưới lòng đất. Nhờ vậy, nước Turpan lẫn cả vùng Tây Vực tràn trề nhựa sống, đầy ắp và no đủ. Nhờ hệ thống giếng ngầm, Turpan rất nổi tiếng về nho tươi và nho khô. Tới Turpan vào mùa thu hoạch nho, bạn sẽ được dạo chơi giữa vườn nho xanh mát và có thể mua nho khô, mứt nho – là những đặc sản của nơi này về làm quà tặng.

Thời gian lý tưởng nhất để tới Turpan là mùa xuân tháng 4-5 và tháng 9-11. Bầu trời xanh trong, gió nhẹ và nhiệt độ dễ chịu. Đặc biệt, mùa thu hoạch nho rơi vào tháng 7, 8, 9. Nếu bạn đi vào mùa hè thì phải chuẩn bị thật kỹ, hãy mang theo nhiều nước uống, kem chống nắng, mũ rộng vành để bảo vệ làn da của mình. Nhiệt độ vào tháng 6, 7 có thể lên tới 50 độ C.

Mùa đông từ tháng 12 và tháng 2, Turpan rất lạnh với nhiệt độ trung bình khoảng -1 độ vào ban ngày và giảm xuống khoảng -10 độ vào ban đêm.

Turpan cách thủ phủ Urimqi của Tân Cương 200km. Nên thuận tiện nhất là bạn hãy bay tới thành phố Urumqi của Trung Quốc, sau đó đi tàu hoặc thuê xe tới Turpan. Tuy nhiên, bạn có thể tới bất cứ thành phố nào như Kashgar, Đôn Hoàng, thậm chí là Tây An, rồi đi tàu cao tốc hoặc xe buýt đường dài tới Turpan. Các hãng máy bay nội địa có đường bay tới Urumqi như China Southern, China Eastern, Air China, Sichuan Airlines…

Ở Turpan có hai ga tàu, ga Turpan North dành riêng cho các chuyến tàu cao tốc và ga Old Turpan dành riêng cho tàu thường. Vì vậy, khi đặt vé tàu, bạn hãy lưu ý về tên nhà ga mà mình sẽ tới để có thể tính toán thời gian và phương tiện đi vào trung tâm thành phố một cách hợp lý nhất. Từ Urumqi có rất nhiều chuyến tàu cao tốc tới ga Turpan North, thời gian khoảng 1h và giá vé là 52 tệ (tương đương 185.000VND) cho hạng hai và 74 tệ (tương đương 275.000VND) cho ghế hạng nhất. Từ ga tàu bạn có thể đi xe bus với giá 1 tệ (tương đương 3.600VND) hoặc bắt taxi giá 30 tệ (tương đương 110.000VND) vào trung tâm thành phố.

Từ Urumqi đi xe bus mất khoảng 3-4 giờ, giá vé là 45 tệ (tương đương 160.000VND) tuy nhiên bạn sẽ phải đi qua khá nhiều các trạm kiểm soát, bạn phải xuất trình hộ chiếu để nhân viên công vụ kiểm tra.

Vé tàu hay vé máy bay nội địa Trung Quốc có thể đặt qua trang web hoặc ứng dụng trip.com, có giao diện tiếng Anh rất dễ hiểu và thanh toán trực tiếp bằng thẻ tín dụng.

Tham quan xung quanh Turpan bạn có thể thuê taxi. Nếu bạn đi nhóm đông hãy thuê xe ô tô riêng có tài xế. Bạn có thể nhờ lễ tân khách sạn, nhà nghỉ nơi bạn ở liên hệ thuê xe. Do ngôn ngữ là rào cản lớn nhất khi đi thăm thú Trung Quốc nên bạn hãy thuê một người hướng dẫn biết tiếng Anh để tiện liên lạc và có thể hiểu thêm về lịch sử, kiến trúc ở những địa điểm du lịch.

Ở Turpan có khách sạn 3, 4 sao hay các nhà nghỉ giá rẻ. Bạn có thể đặt phòng qua các trang web như Booking.com, Agoda.com, Trip.com. Tuy nhiên, không phải khách sạn nào ở Turpan cũng cho phép khách nước ngoài lưu trú. Vì vậy, trước khi đặt phòng, bạn nên chú ý điều này.

Dap Youth Hostel ở Turpan là nơi rất nhiều khách du lịch quốc tế đặt phòng. Hostel rất dễ thương, trang trí theo phong cách của người Duy Ngô Nhĩ, chủ hostel nói tiếng Anh rất tốt. Ở Dap Hostel cũng có dịch vụ thuê xe và tour đi những nơi chính ở Turpan. Nếu bạn đi một mình, bạn có thể ghép tour đi cùng với những người đang ở tại hostel để tiết kiệm chi phí.

Tới Turpan bạn đừng quên thử những món sau:

– Cừu nướng nguyên con

– Pamirdin: bánh nướng với nhân là thịt cừu, cà rốt và hành tây.

– Museles: thức uống của người Duy Ngô Nhĩ được làm từ nho lên men

– Dưa Hami: có màu vàng giống dưa lưới, cực kỳ thơm và ngọt thanh

Turpan là nơi trồng nho nổi tiếng Tân Cương, ờ đây có rất nhiều loại nho như nho trắng, nho đỏ, nho sữa ngựa…Nếu tới Turpan đúng mùa thu hoạch nho bạn sẽ được thưởng thức nho tươi ngon ngọt tuyệt vời, còn nếu tới vào thời gian khác thì nho khô, siro nho, rượu nho là những sản phẩm bạn có thể mua về làm quà tặng người thân và bạn bè. Ngoài ra bạn có thể mua táo tàu khô, các loại hạt như óc chó, hạnh nhân.

Turpan thuộc khu tự trị Tân Cương nên thường xuyên bị kiểm soát. Khi đi chơi, bạn hãy nhớ luôn mang theo hộ chiếu, in sẵn một vài bản photocopy hộ chiếu, lịch trình tham quan, booking tại khách sạn/nhà nghỉ.