Hà Nội mùa thu, nắng dịu, gió mát, tiết trời dễ chịu. Mùa thu cũng là mùa của Cốm Làng Vòng, một món ăn đặc sản, gắn liền với văn hóa và ẩm thực của Thủ đô. Cốm Làng Vòng mang hương vị thanh tao, dịu nhẹ, là món quà quê giản dị nhưng lại khiến bao người mê đắm.

Làng Vòng, thuộc phường Dịch Vọng Hậu, quận Cầu Giấy, Hà Nội, là nơi nổi tiếng với nghề làm cốm ngon nức tiếng lâu đời.

Cốm Làng Vòng được làm từ lúa nếp non, chỉ hái những bông lúa vừa trổ đòng, hạt lúa còn xanh mơn mởn. Sau khi thu hoạch, lúa nếp được đãi sạch vừa để loại bỏ các hạt lép, bụi bẩn, đất cát vừa đảm bảo chất lượng từng hạt lúa. Sau đó lúa được rang trên chảo gang, giã nhỏ thành cốm. Cốm Làng Vòng có màu xanh ngọc bích, hạt cốm dẻo thơm, vị ngọt thanh, mang hương vị đặc trưng của lúa nếp non.

Khi giã xong, cốm sẽ được đóng gói trong hai lớp lá. Lớp bên trong là lá ráy hoặc lá sen giữ cốm không bị khô và không phai nhạt màu xanh ngọc. Lớp ngoài là lá sen có hương thơm thoang thoảng. Cốm tươi gói lá sen như một sự kết hợp hoàn hảo tạo nên món quà tinh hoa của đất trời.

Cốm Làng Vòng có nguồn gốc từ lâu đời, gắn liền với giai thoại về một mùa thu cách đây hàng trăm năm về trước. Vào mùa thu ngày đó, khi lúa nếp trên những cánh đồng Làng Vòng đang tới kỳ đổ sữa, trời bỗng chuyển mưa to gió lớn, kéo dài từ ngày này qua ngày khác. Qua bao ngày hứng chịu giông tố, những con đê ngăn lũ cuối cùng cũng vỡ toang, nhấn chìm tất cả những cánh đồng đang hớn hở chờ ngày lúa uốn câu.

Tiếc công sức của mình, những người dân thuộc vùng đất Làng Vòng xưa, bất chấp sự khắc nghiệt của thời tiết, lội nước ngâm mình để cắt những bông lúa còn non chỉ với hy vọng mang lúa về rang để ăn dần. Nào ngờ, khi rang lên, nhâm nhi hạt lúa non, họ ngạc nhiên khi thấy được vị dẻo thơm, lại quyện mùi sữa lúa tạo nên một món ăn có hương vị rất riêng và hấp dẫn tới say lòng mà từ trước tới nay chưa ai biết tới.

Từ đó người Làng Vòng biến cốm thành một món ăn dân dã mỗi khi thu đến. Cộng với kinh nghiệm tích lũy và được truyền từ đời này sang đời khác, hạt cốm ngày trở nên xanh hơn, thơm hơn và dẻo hơn. Và Cốm Làng Vòng đã trở thành một sản vật không thể thiếu mỗi khi Hà Nội ngập sắc thu.

Từ Làng Vòng, cốm vượt qua phạm vi làng xã, ranh giới địa lý, theo những gánh hàng rong đến với người thân, người sành ăn để rồi trở thành một đặc sản nức tiếng bốn phương, dù đó chỉ như một món “ăn vặt” dân dã của người Hà Thành.

Với những ai có tình yêu đặc biệt với mùa thu Hà Nội chắc chắn không thể bỏ qua món ăn nức tiếng này. Một món ăn mà chỉ cần nghe tên thôi, người ta đã dễ dàng mường tượng đến những hình ảnh, mùi vị và khung cảnh để thưởng thức nó. Vì thế với du khách có dịp tới Hà Nội vào mùa thu, thưởng thức Cốm Làng Vòng là một trải nghiệm luôn có sẵn trong danh sách “cần thực hiện”.

Cốm Làng Vòng một năm có hai vụ, vụ chiêm vào tháng tư và vụ chính bắt dấu từ tháng 7 âm lịch và kéo dài khoảng ba tháng. Vụ chiêm là vụ “trái” nên cốm không hấp dẫn bằng vụ chính, có lẽ tiết trời vẫn nóng nên người ăn ít cảm thấy ngon. Muốn thưởng thức cốm ngon phải đợi đến vụ chính, khi đó là mùa thu, mùa của đất trời Hà Nội. Một món ăn dân dã, thích hợp để nhâm nhi cùng trà bánh trong trời cuối thu se lạnh, để thấm dần vị thanh ngọt vào tâm khảm.

“Mùa thu hương cốm gọi về

Xốn xang đến lạ hương quê đầu mùa

Nắng vàng nhạt, gió nhẹ đưa

Heo may xào xạc ngàn xưa Hà Thành…”.

(Mùa cốm gọi thu về – Vũ Dung)Và hẳn những ca từ mà nhạc sĩ Trịnh Công Sơn viết về mùa thu Hà Nội cũng đã quá thân thuộc với tất cả chúng ta: “Hà Nội mùa thu…, mùa cốm xanh về thơm bàn tay nhỏ, cốm sữa vỉa hè thơm bước chân qua…”. Cũng chẳng ai biết có thu thì mới có cốm hay chính hương cốm gọi thu về cho Hà Nội nữa!?

Tới Làng Vòng vào những ngày cuối thu này, khu vực cổng làng thường tấp nập người mua cốm. Món ăn có vẻ “đơn giản”, nhưng đó lại là một món quà tinh hoa của mùa thu Hà Nội. Người ta mua về không phải để ăn cho no, nên không ai mua nhiều. Đôi khi người ta mua cốm không hẳn vì “thèm”, mà vì, mùa thu mà, phải ăn cốm chứ! Cốm Làng Vòng đã đi vào tiềm thức của bao người từ khi nào không hay.

Và khi trò chuyện cùng người Làng Vòng, cầm trên tay gói cốm được gói cẩn thận mới thấm thía được công sức của người làm và hương vị của cốm. Một hương vị nhẹ nhàng, dễ chịu, thanh mát đặc trưng, đâu đó có mùi lúa non còn vương đọng trên từng hạt cốm.

Không chỉ ở Làng Vòng, Hà Nội mùa thu, trên nhiều con đường, nhiều khu chợ, các bà, các cô vẫn mang cốm đi bán khắp nơi, không chỉ phục vụ cho nhu cầu thưởng thức cốm mùa thu của người Hà Nội, mà còn rất tiện cho du khách nếu không có đủ thời gian để tới với Làng Vòng.

Ngoài mua, thưởng thức để “thấm” thêm cái hương vị thu, Cốm Làng Vòng còn được mua như một món quà “quý” mà du khách thường chọn khi tới với Hà Nội vào những ngày thu thơ mộng để tặng cho người thân, bạn bè. Bởi, có thể họ – những du khách phương xa chưa yêu cốm, nhưng nếu đã yêu mùa thu Hà Nội thì chắc chắn họ sẽ yêu Cốm Làng Vòng.

Và một lưu ý nho nhỏ “mách bạn” là tín đồ du lịch. Google Map là người bạn gần như không thể thiếu trên mỗi hành trình. Nhưng trước khi tới Làng Vòng, nếu bạn tìm kiếm “Làng Vòng” hay “Cốm Làng Vòng” trên Google Map thì sẽ không tìm được chính xác vị trí mà khách du lịch hay ghé để thử cho biết Cốm Làng Vòng. Nên bạn chú ý gõ “Cổng làng Cốm Vòng” nhé, cổng Làng Vòng nằm ngay mặt đường Trần Thái Tông, sẽ tiết kiệm được kha khá thời gian đấy.

Tại Việt Nam, cốm không phải là món ăn xa lạ hay chỉ có ở một vùng nhất, một tỉnh thành nhất định. Tùy theo mỗi vùng, mỗi miền hay mỗi dân tộc mà cốm được chế biến với cách thức khác nhau, tên gọi cũng khác nhau.

Riêng ở Hà Nội, không chỉ có Làng Vòng làm cốm, mà cả Mễ Trì, Mỹ Đình, Mai Dịch, Phú Diễn cũng có nhiều gia đình làm cốm. Cốm ở mỗi nơi đều có hương vị và nét đặc trưng riêng, nhưng những ai sành ăn đều có thể phân biệt được hương vị và màu sắc Cốm Làng Vòng. Vì cách thức để làm cốm dẻo, thơm thì nhiều vùng quê đều có nhưng để trở thành thương hiệu danh tiếng như Cốm Làng Vòng không phải nơi nào cũng làm được.

Cốm Làng Vòng thu hút khách hàng bởi những hạt cốm xanh non, béo ngậy. Để thưởng thức hương vị cốm đúng điệu, nhà văn Thạch Lam đã viết: “Cốm không phải là thức quà của người vội; ăn cốm phải ăn từng chút ít, thong thả và ngẫm nghĩ. Lúc bấy giờ ta mới thấy thu lại cả trong hương vị ấy, cái mùi thơm phức của lúa mới, của hoa cỏ dại ven bờ: trong màu xanh của cốm, cái tươi mát của lá non, và trong chất ngọt của cốm, cái dịu dàng thanh đạm của loài thảo mộc. Thêm vào cái mùi hơi ngát của lá sen già, ướp lấy từng hạt cốm một, còn giữ lại cái ấm áp của những ngày mùa hạ trên hồ.”

Tuy nhiên, cũng như bao làng nghề truyền thống khác, nghề cốm ở Làng Vòng cũng không thoát khỏi vòng xoáy đô thị hoá, hiệu quả kinh tế và đang dần mai một. Ở Làng Vòng, người ta vẫn làm cốm, bán cốm nhưng chỉ còn lại số ít, và đều là những người có thâm niên hàng chục năm trong nghề. Dù khó khăn để duy trì nghề, người Làng Vòng vẫn đang cố gắng để giữ được nghề đã làm nên tên tuổi của làng bằng nhiều cách thức khác nhau.

Cốm Làng Vòng là một món ăn giản dị nhưng mang đậm hương vị của mùa thu Hà Nội. Nếu có dịp đến Hà Nội vào mùa thu, bạn đừng quên thưởng thức món cốm đặc sản này để cảm nhận được vẻ đẹp của Thủ đô và văn hóa ẩm thực của người Hà Nội nhé.