.

Xã Thủ Sỹ, huyện Tiên Lữ, tỉnh Hưng Yên, cách Hà Nội khoảng 60km. Từ tỉnh lộ rẽ vào, Thủ Sỹ hiện ra với hình ảnh làng quê đậm chất Bắc bộ với những mái ngói thâm nâu, nếp nhà ba gian xưa cũ và những lũy tre xanh, tạo nên một khung cảnh làng quê thanh bình, yên ả. Chúng tớ có dịp dạo quanh huyện Tiên Lữ, đi về các thôn xã, xóm làng và được khám phá cuộc sống mới đối lập với nhịp sống đô thị hiện đại, trẻ trung và đông đúc, sầm uất. Con đường làng đưa lối dẫn chúng tớ đi qua từng ngôi nhà nhỏ không phải lúc nào cũng là con đường nhựa trải phẳng lì mà có những đoạn đường đất gập ghềnh.

Ở Thủ Sỹ có khoảng 500 người làm nghề đan đó, trong đó hai thôn có nghề phát triển nhất là Nội Lăng và Tất Viên. Người dân Thủ Sỹ gắn bó với nghề đan đó từ rất lâu. Các bậc cao niên trong làng cho biết người Thủ Sỹ biết đến nghề đan đó từ cách đây khoảng hơn 2 thế kỷ. Bà Nguyễn Thị Dân, người dân Thủ Sỹ, kể: "Đình làng thờ Thành hoàng Nguyễn Thị Huệ. Chúng tớ được nghe các cụ truyền lại bà là người mang nghề đan đó truyền lại cho tất cả nhân dân. Chúng tôi đan đó, đan cả rọ tôm".

Cách di chuyển từ Hà Nội tới đây khá là dễ dàng. Chúng tớ xuất phát từ bến xe Mỹ Đình rồi dọc theo đường vành đai ba qua cầu Thanh Trì, sau đó vòng qua đường 379 xuyên qua Ecopark, cứ như vậy dọc theo con đường đi thẳng tới Hưng Yên khoảng 40km nữa. Cuối cùng theo đường 61 từ chợ Ba Hàng để tìm về làng nghề truyền thống ở thôn Tất Viên và thôn Nội Lăng.

Ghé thăm các gia đình trong thôn đều có thể thấy cảnh các cụ ông, cụ bà ngồi trước hiên, đôi bàn tay vừa thoăn thoắt đan đó, vừa vui vẻ kể cho nhau nghe những câu chuyện gia đình, làng xóm. Các cụ kể rằng trước kia, mỗi độ nông nhàn, ở Thủ Sỹ, nhà nào cũng đan đó, mọi người có thể ngồi đan đó cả ngày. Cả làng rộn ràng tiếng chẻ tre, chẻ nứa, khoảng sân rộng nhà nào cũng đầy những thân đó, những nan tre, những chiếc đó thành phẩm… Còn vào thời điểm thu hoạch mùa màng, người dân sẽ tranh thủ đan vào buổi chiều tối.

Những ngày đầu hè, người dân không còn bận rộn với công việc đồng áng nên đâu đâu cũng thấy những con người thoăn thoắt đan rọ, đan đó. Trước sân nhà hay dưới những tán lá nhãn, mọi người sẽ được ngắm nhìn những con người tụ họp tập trung đan đó, chút chút lại rộ lên tiếng cười đùa vui giữa không gian yên ả, thanh bình biết nhường nào.

Hiện nay, những sản phẩm làm từ tre, nứa rất được ưa chuộng trong việc trang trí, làm đồ nội thất. Sản phẩm không những được ưa chuộng ở trong nước mà còn được xuất khẩu ra nước ngoài. Cụ Lương Sơn Bạc chia sẻ, có những đoàn khách từ Ấn Độ, Đức hay Mỹ về đây rất thích và đặt hàng với số lượng lớn. Sẽ không quá khi nói những chiếc đó là đặc trưng riêng của vùng đất Thủ Sỹ này. Rời ruộng đồng, rời bàn tay cày cuốc là người già, phụ nữ và thanh niên trai tráng lại tất bật phơi nan, vót tre, đan đó, kết chùm…Tất cả góp phần tạo nên một bức tranh làng nghề đặc sắc. Dù chỉ là nghề phụ nhưng đan đó không phụ công người dân Thủ Sỹ. Với khoảng 650.000 chiếc đó có mặt tại thị trường mỗi năm, người dân Thủ Sỹ có thêm đến 50% thu nhập trang trải cuộc sống lúc nông nhàn.

Hàng năm, Thủ Sỹ cung cấp khoảng 650.000 sản phẩm cho các tỉnh như Hà Nam, Nam Định, Bắc Ninh, Bắc Giang… nơi có những cánh đồng chiêm trũng và nhiều kênh mương, sông ngòi. Đó ở Thủ Sỹ có khoảng 3, 4 loại, trong đó, loại đó được hun màu nâu cánh gián có giá 30 – 40.000 đồng/chiếc, còn đó trắng 20.000 đồng/chiếc. Đan đó tuy chỉ là nghề phụ ở Thủ Sỹ mỗi khi nông nhàn, nhưng lại mang đến 50% thu nhập cho người dân trong xã, giúp người dân có một khoản thu nhập ổn định để trang trải cuộc sống. Cụ Bạc chia sẻ: "Các cụ ngày xưa đêm đan đó, sáng sớm mang đó ra chợ bán để nuôi con ăn học. Tôi cũng vậy. Bây giờ một tháng thu nhập được đôi triệu, cuộc sống đủ sinh hoạt. Nhờ cái đó này mà con cái trưởng thành".

Chúng tớ được người dân giới thiệu thiệu tới nhà cụ Lương Sơn Bạc, ngôi nhà đã gần 200 năm tuổi cũng là nơi mà chúng tớ có thể được tận mắt chứng kiến những sản phẩm làm ra như thế nào. Cụ Bạc đã hơn 80 tuổi nhưng cụ vẫn còn khỏe và minh mẫn lắm. Cụ chia sẻ cũng đã đi khắp nơi, từ Hà Nội vào đến thành phố Hồ Chí Minh, qua Mỹ, qua Đức để giới thiệu về sản phẩm đan Đó này. Trong căn nhà nhỏ là rất nhiều những bức hình được lưu giữ lại về những nơi mà ông đã đi qua. Cụ Bạc cho biết người thợ phải chọn tre, nứa già mới đan được những chiếc đó bền và đẹp. Kỹ thuật đan đó được xem là một kỳ công, đòi hỏi sự khéo léo và phối hợp nhiều công đoạn. Gia đình ông mỗi người một việc chia nhau làm, người thì chẻ, người thì vót tre, nứa. Kỹ thuật đan không chỉ cần sự khéo léo, tỉ mỉ để tạo ra những sản phẩm tinh tế, bền chặt mà còn cần sự kiên nhẫn, chăm chỉ và tình yêu nghề của người đan để mỗi chiếc đó, chiếc rọ thành phẩm là sự hội tụ những giá trị làng nghề truyền thống và công sức lao động của người dân địa phương.

Sau khi làm sẵn nguyên liệu các nan tre, nứa thì tiến hành đan. Trong quá trình đan, dễ nhất là đan hom miệng đó, khó nhất là đan cạp, vành miệng và đan kết thúc đuôi đó. Đó có hình bầu dục, đuôi nhọn, miệng nhỏ tròn, còn nắp miệng là chiếc hom. Một người thợ lành nghề đan hoàn thành chiếc đó mất khoảng 60 phút. Cụ Bạc cho biết: "Đó phải đan mượt mà, hun thẫm không cháy, 10 cái giống nhau. Nan phải chẻ ra phơi khô, nhúng nan vào nước vôi. Đó hun bằng rơm, lửa phải đều, không được cho lửa bùng. Phải hun 3 lửa mới đẹp được. Nghệ thuật hun rất khó, các cụ bà hun là đẹp nhất" tăng thêm độ bền cho sản phẩm.

Đó có hình dạng khá đặc trưng: hình bầu dục, đuôi nhọn, miệng nhỏ tròn, nắp miệng là chiếc hom. Một người lành nghề mất khoảng 15-20 phút để tạo nên một chiếc đó hoàn chỉnh. Làm đó có lẽ dễ đan nhất là đan hom miệng, khó nhất là phần cạp, vành miệng và đan kết thúc đuôi. Trong các loại đó bắt cá thì chỉ có lừ bóng và đó ngồi hai cửa là khó nhất. Lừ bóng chủ yếu dùng để bắt các loại cá nhỏ như cá rô, cá diếc, thia, cá chù, cá cấn. Loại đó này phải dùng nan nhỏ để đan thì cá mới không bị lọt và đó mới bền nên phải dùng nguyên liệu là loại trúc đang trưởng thành, vừa có độ cứng lại vừa có độ dẻo dai. Còn các loại đó nằm, nơm, đăng, đáy thì làm đơn giản hơn. Những chiếc đó khi hoàn thiện sẽ được đem hong trên gác bếp, làm tăng độ bền cho sản phẩm.

Người Thủ Sỹ hiếu khách lắm! Ngay khi vừa bước chân tới làng, ai ai cũng đều hỏi chúng tớ là tìm hiểu về nghề đan Đó à, rồi dẫn chúng tớ tới nhà cụ Lương Sơn Bạc. Tới đây, cụ nhiệt tình đón tiếp rồi chỉ tận tay ho chúng tớ những chiếc đó, chiếc rọ. Ai ai cũng tất bật đan, tay nhanh thoăn thoắt. Chúng tớ được các cụ tỉ mẩn dạy cách đan, luồn như thế nào cho khéo, cho nhanh mà sản phẩm làm ra vẫn đạt chất lượng tốt. Có cụ đã hơn 80 tuổi nhưng mắt vẫn tinh và nhanh nhẹn lắm. CỤ nói: “Gắn bó với việc đan Đó từ năm lên 4, mấy chục năm rồi, làm mãi thành quen, không làm là thấy buồn, thấy thiếu nên không bỏ nghề được”. Cả căn nhà rộn rã tiếng cười, tiếng nói từ già tới trẻ. Ai ai cũng hiện lên vẻ mặt rạng rỡ, không pha chút mệt mỏi nào.

Ngôi nhà ba gian cổ kính của cụ Lương Sơn Bạc, từ sân vào bếp chất đầy những đó và rọ lớn, rọ bé. Hai cô con gái lấy chồng xa nên cụ cũng lấy nghề làm niềm vui. Cụ bà Phạm Thị Nhài, vợ ông Bạc đã mất được hai năm rồi. Gian nhà cổ cũng là nơi đặt di ảnh, thờ tự bà, xung quanh là những chiếc Đó. Ông bảo: “Ngày còn sống, bà làm đó khéo lắm, tay nhanh thoăn thoắt, ông yêu bà cũng là vì bà làm khéo quá”. Căn nhà đã trải qua 200 năm lịch sử, chứng kiến bao thăng trầm, biến cố nhưng vẫn đứng vững ở đây, gắn bó với nghề này.

Ngày nay, xã hội ngày càng phát triển, người dân cũng dần thay đổi cách đánh bắt cá hiện đại nên các ngư cụ như đó không còn được sử dụng rộng rãi. Tuy vậy, nghề đan đó ở Thủ Sỹ không vì thế mà bị mai một. Từ một ngư cụ bình dân, giờ đây, những chiếc đó, chiếc rọ trở thành một sản phẩm được ưa chuộng trong lĩnh vực mỹ thuật, nội thất, tạo nên một không gian độc đáo đậm chất thôn quê. Một ngày đến với Thủ Sỹ, chúng tớ như được lạc vào một không gian xưa, được trò chuyện, tìm hiểu về một làng nghề truyền thống lâu đời. Đây thực sự là một trải nghiệm quý báu, là một cách mà chúng tớ bổ sung kiến thức, để có thể tự tin giới thiệu về đất nước mình có những nơi đặc sắc tới như thế.